„Jak sprawić, by choroba nie postępowała dalej?
Jak ograniczyć jej rozwój?
Jak pomóc dziecku u którego stan się zaostrzył?
Jak przedłużyć okresy remisji? ” …
Te i inne pytania zadaje sobie wielu rodziców u których dzieci zdiagnozowano atopowe zapalenie skóry.
Na pewno warto zacząć od rozmowy z lekarzem prowadzącym (pediatrą/alergologiem/dermatologiem), który powinien wytłumaczyć jak prawidłowo opiekować się chorym maluszkiem i jakie środki zapobiegawczo-lecznicze stosować . Jednocześnie nie należy zapominać, jak ważne jest by dostosować się zarówno w zakresie profilaktyki, żywienia jak i codziennej pielęgnacji do indywidualnych potrzeb dziecka .
Profilaktyka
U dzieci narażonych na zachorowanie na AZS (np. gdy któreś z rodziców jest alergikiem lub gdy w rodzinie matki i/lub ojca występowały już wcześniej choroby o podłożu alergiczno-immunologicznym) ważne jest ograniczenie ryzyka wystąpienia alergii. Można je zminimalizować poprzez:
- Unikanie spożywania przez kobietę w okresie ciąży niektórych pokarmów takich jak produktów na bazie orzechów ziemnych czy oleistych owoców, przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia ryb bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3 (chyba że u matki stwierdzono wcześniej nadwrażliwość pokarmową na takowe). Warto także wzbogacić posiłki o jogurty naturalne, które wspomagają wytwarzanie się prawidłowej mikroflory jelitowej
- U niemowląt przedłużyć maksymalnie okres karmienia piersią. W przeprowadzonych na ten temat badaniach wnioskuje się, że wyłączne karmienie dziecka mlekiem matki do minimum 3, a najlepiej 6 miesiąca życia zmniejsza ryzyko wystąpienia wyprysku atopowego nawet do czwartego roku życia lub warunkuje jego łagodniejszy przebieg. Jednak ze względu na możliwość wystąpienia pokarmowych alergii IgE-zależnych należy dokładnie kontrolować spożywane przez matkę pokarmy (najlepiej wykluczyć z diety silnie alergizujące produkty takie jak orzechy, cytrusy, mleko czy jaja kurze) a w razie zaobserwowania wystąpienia odczynów skórnych u dziecka zastosować hydrolizaty kazeiny (np. Nutramigen, Progress) czy hydrolizaty kolagenu (np. Prego-mine, Neocate)
- Jeśli z różnych przyczyn karmienie piersią nie jest możliwe zaleca się stosowanie hipoalergicznego mleka modyfikowanego (np. Bebiko HA, Bebilon HA, Humana HA)
- Istotne jest zminimalizowanie ekspozycji dziecka na alergeny kurzu domowego i roztoczy, które to są grupą najbardziej immunogennych alergenów powietrznopochodnych. W tym celu należy zadbać o utrzymanie dostatecznej czystości w miejscu przebywania (a w szczególności odpoczynku) dziecka, częstą zmianę bielizny pościelowej, usunięcie dywanów z sypialni, częste wietrzenie mieszkania.
- Jeśli nie potwierdzono wyraźnej alergii na sierść zwierząt czy pyłki roślin domowych, nie powinno się ograniczać styczności dziecka z alergenami od nich pochodzącymi. Udowodniono, że może to prowadzić do uodpornienia się młodego organizmu na ich wpływ, a co za tym idzie zmniejszyć ryzyko wystąpienia uczuleń.
- Z uwagi na wysoką immunogenność białek wełny zwierzęcej, należy wyeliminować wełniane czy syntetyczne składniki w używanej u dziecka z AZS odzieży, bieliźnie osobistej oraz pościelowej. Tkaniny powinny być przewiewne, najlepiej z bawełny w jasnych kolorach (użyte barwniki również mogą stanowić przyczynę alergii)
- Rzeczy osobiste chorego powinny być prane optymalnie w płynnych detergentach przeznaczonych do skóry wrażliwej, a w celu usunięcia wszelkich potencjalnie drażniących substancji, w pralkach automatycznych ustawiane na program dodatkowego płukania
- Ze względu na niejednokrotnie psychosomatyczne podłoże AZS, należy pamiętać o nadzorowaniu prawidłowego emocjonalnego rozwoju dziecka – nauce samodzielności, asertywności, radzenia sobie ze stresem, prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. W razie jakichkolwiek pytań, wątpliwości lub wystąpienia niepokojących zachowań należy zgłosić się o pomoc do psychologa lub pediatry.
Żywienie
Według źródeł, rola alergenów pokarmowych w przebiegu atopowego zapalenia skóry nie jest do końca wyjaśniona, a wyraźne ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie pokarmów potencjalnie immunogennych, nie wyklucza ujawnienia się AZS ani nawet złagodzenia objawów zaistniałego już wyprysku atopowego. Niemniej jednak w wielu przypadkach obserwuje się korelację między wysokimi wartościami IgE specyficznych w surowicy przeciwko konkretnym alergenom, dodatnimi testami skórnymi, a wystąpieniem lub zaostrzeniem odczynów skórnych (szczególnie u dzieci do 5 roku życia). W takich przypadkach należy bezwzględnie wyeliminować te produkty oraz ich pochodne z diety dziecka. W innych wypadkach nie należy nadmiernie wykluczać z diety dziecka grup produktów nawet przyjętych za mocno alergizujące, gdyż może to doprowadzić do zachwiania równowagi żywieniowej i zaszkodzić w rozwoju dziecka. Warto jednak zastosować się do kilku istotnych wskazówek:
- Wzbogacając dietę niemowlęcia (najwcześniej około 5-6 miesiąca życia) każdy kolejny produkt powinien być wprowadzany pojedynczo, a wszelkie zaistniałe sytuacje nietypowe (np. wystąpienie biegunek, wyprysków, rumieni, duszności, obrzęków) powinno zostać zanotowane i w razie zaostrzenia skonsultowane z lekarzem
- Produkty zbożowe zawierające gluten wprowadzać stopniowo najwcześniej w 5-6 miesiącu życia
- W 12 miesiącu życia stopniowo i pojedynczo wprowadzać: jajka, ryby, owoce, owoce egzotyczne (np. kiwi, cytrusy), seler, zielony groszek, przyprawy na bazie musztardy
- W 36 miesiącu życia wprowadzić do posiłków orzechy (migdały, kasztany, pistacje, orzeszki ziemne)
- Z diety dziecka chorego na AZS powinno się wyeliminować słodycze, napoje słodzone i sztucznie barwione, przetworzoną żywność. Należy również ostrożnie podawać produkty zawierające histaminę (szpinak, kapusta, dojrzewające sery, wędliny, tuńczyk, makrela) oraz prowadzące do jej uwalniania z komórek tucznych (pomidory, truskawki, banany, surowy ananas, papaja, czekolada, białko jaja). W doborze pokarmów dobrze jest zwrócić uwagę na zawartość w nich: konserwantów, barwników spożywczych, przeciwutleniaczy, substancji zagęszczających i żelujących, stabilizatorów i emulgatorów, substancji wzmacniających zapach i smak a także substancji słodzących.
- Warto wspomóc również organizm dziecka probiotykami (np. Latopic), które wzmacniają ściany jelit oraz pomagają w tworzeniu i utrzymywaniu właściwej mikroflory układu pokarmowego a co za tym idzie pomagają w zwalczaniu szkodliwych i potencjalnie immunogennych składników pochodzących z jedzenia.
Pielęgnacja
Aby maksymalnie przedłużyć okres remisji oraz wspomóc leczenie u dzieci z atopowym zapaleniem skóry należy szczególnie zwrócić uwagę na codzienną pielęgnację wrażliwej skóry dziecka. W tym celu należy pamiętać, by :
- Unikać zbyt częstszych, długich kąpieli dziecka (wystarczy 3-4 razy w tygodniu). Powinny one trwać od kilku do kilkunastu minut w ciepłej (nie gorącej) wodzie.
- Zrezygnować z mydeł do mycia na rzecz bezzapachowych emolientów i specjalnych środków do pielęgnacji skóry atopowej, dostępnych w aptekach (np. Baume, Emolium, Balneum, Oilatum)
- Po wyjęciu dziecka z wody osuszyć delikatnie jego ciało bawełnianym ręcznikiem (nie pocierając) i w przeciągu 3-5 minut nasmarować skórę emolientem lub maścią recepturową dobraną indywidualnie przez lekarza (przeważnie cholesterolowa lub cholesterolowo-witaminowa)
- Smarując skórę dziecka (zarówno po kąpieli, jak i profilaktycznie w ciągu dnia) należy pamiętać o kierunku nakładania preparatu – ważne by odbywało się to „z włosem” a nie „pod włos”, by nie doprowadzić do zatkania mieszków włosowych i powstania infekcji
- Do pielęgnacji wybierać produkty wyposażone w pompkę lub aplikator, gdyż zmniejszają tym samym do minimum ekspozycję kosmetyku na działanie bakterii i innych drobnoustrojów
- W celu zwiększenia działania leków i substancji natłuszczająco-nawilżających stosowanych w AZS można zaopatrzyć się w tzw. specjalistyczną odzież opatrunkową (np. Derma Silk®). Wykonana jest ona przeważnie z naturalnego, oczyszczonego jedwabiu , nakłada się ją bezpośrednio na wcześniej posmarowane ciało, a dopiero na nią zakłada się właściwe ubranie.
- Warto również zakupić odzież zawierającą włókna z jonami srebra, które to posiada właściwości antyseptyczne, antyroztoczowe oraz antybakteryjne (np. DERMASOVA®, PADYCARE®). Na rynku dostępna jest zarówno pościel jak i piżamki czy rękawiczki, które stosowane z emolientami nie tylko wspomagają leczenie skóry dziecka ale także umożliwiają spokojne przespanie nocy i ograniczają ryzyko powstawania nowych zadrapań a co za tym idzie nadkażeń uszkodzonej skóry
- Należy unikać skrajnie wysokich i niskich temperatur oraz dużej wilgotności, by nie doprowadzać do nadpotliwości i/lub nadmiernego przesuszenia skóry chorego
- Nie powinno się rezygnować z aktywności ruchowej, lecz trzeba wybierać takie dyscypliny sportu, które będą najmniej narażały na przerwanie ciągłości skóry i nie będą powodowały długotrwałego przepocenia (po każdym treningu trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiedniej higieny)
Karolina Lendziszewska
Kosmetolog
Technik analityki medycznej
Bibliografia:
- L. Chevalier, 51 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych, wyd. Elsevier Urban&Partner wyd. I 2010
- K. Romańska-Gocka, J. Gocki, W. Placek, B. Zegarska, Rola bariery skórnej, wybranych czynników środowiskowych i karmienia piersią w atopowym zapaleniu skóry, „Postępy alergologii i dermatologii” 2006/5
- Praca zbiorowa, Atopowe zapalenie skóry. Praktyczny poradnik, Fundacja Alabaster, Warszawa 2012