Wprowadzenie
Choroby obturacyjne układu oddechowego, takie jak astma oskrzelowa oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), są jednymi z najczęstszych przewlekłych schorzeń układu oddechowego. Obie mają wspólny mianownik – ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe – ale ich przyczyny, mechanizmy, przebieg oraz metody leczenia znacząco się różnią.
Rozpoznanie różnicy między tymi dwiema chorobami jest kluczowe, ponieważ wpływa na skuteczność terapii i rokowanie pacjenta. Często bywają ze sobą mylone, zwłaszcza u osób starszych, u których obraz kliniczny może być mniej typowy.
Definicje chorób
Astma oskrzelowa
Astma to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, charakteryzująca się zmienną i odwracalną obturacją oskrzeli, nadreaktywnością oskrzeli oraz nawracającymi objawami, takimi jak duszność, kaszel, świsty czy ucisk w klatce piersiowej. Często ma podłoże alergiczne, ale może również występować u osób starszych bez wyraźnych cech atopii.
POChP
POChP to postępująca, przewlekła choroba płuc, w której dochodzi do nieodwracalnego i utrwalonego ograniczenia przepływu powietrza. Najczęściej spowodowana jest długotrwałym narażeniem na dym tytoniowy lub pyły i gazy drażniące. Typowe objawy to przewlekły kaszel, duszność i wykrztuszanie plwociny.
Patomechanizm
| Cecha | Astma | POChP |
|---|---|---|
| Charakter zapalenia | Alergiczne (eozynofile) lub niealergiczne | Neutrofilowe, makrofagowe |
| Reakcja na leczenie | Dobra odpowiedź na GKS wziewne | Ograniczona odpowiedź na GKS |
| Obturacja | Odwracalna | Nieodwracalna lub częściowo odwracalna |
| Początek choroby | Często w dzieciństwie lub młodym wieku | Zwykle po 40. roku życia |
Czynniki ryzyka
Astma:
- Czynniki genetyczne (atopia, alergie w rodzinie)
- Alergeny (kurz, pyłki, roztocza)
- Infekcje wirusowe w dzieciństwie
- Zanieczyszczenia powietrza
- Aktywność fizyczna (astma wysiłkowa)
POChP:
- Palenie tytoniu (główna przyczyna)
- Ekspozycja zawodowa (górnictwo, przemysł chemiczny)
- Zanieczyszczenia powietrza
- Infekcje układu oddechowego w dzieciństwie
- Niedobór α1-antytrypsyny
Objawy kliniczne
| Objaw | Astma | POChP |
|---|---|---|
| Duszność | Napadowa, szczególnie w nocy i nad ranem | Stała, nasilająca się przy wysiłku |
| Kaszel | Często suchy, napadowy | Przewlekły, z odkrztuszaniem |
| Świszczący oddech | Bardzo częsty | Rzadziej występuje |
| Plwocina | Raczej brak | Często obecna |
| Gorączka | Rzadko | Może występować w zaostrzeniach |
Diagnostyka różnicowa
Spirometria
W obu chorobach kluczowa.
W astmie – obturacja odwracalna po podaniu leku rozkurczającego.
W POChP – obturacja nieodwracalna lub słabo odwracalna.
Testy alergiczne
Pomocne głównie w diagnostyce astmy atopowej.
Radiologia
W POChP często obecna rozedma płuc, hiperprzejaśnienie w RTG.
W astmie obraz najczęściej prawidłowy.
Leczenie
Astma
- Leki przeciwzapalne (głównie glikokortykosteroidy wziewne)
- Leki rozszerzające oskrzela (beta2-mimetyki krótko i długodziałające)
- Unikanie alergenów, odczulanie (w niektórych przypadkach)
- Edukacja i plan działania
POChP
- Zaprzestanie palenia (najważniejsze!)
- Leki rozszerzające oskrzela (LABA, LAMA)
- Glikokortykosteroidy – tylko u wybranych pacjentów
- Rehabilitacja oddechowa
- Tlenoterapia domowa
- Szczepienia ochronne (grypa, pneumokoki)
Rokowanie i przebieg
Astma, mimo że jest chorobą przewlekłą, przy odpowiednim leczeniu może być dobrze kontrolowana, a pacjent może prowadzić aktywne życie. POChP natomiast ma charakter postępujący, prowadzący do stopniowego pogarszania funkcji płuc i niepełnosprawności oddechowej. Śmiertelność związana z POChP jest znacznie wyższa.
Astma i POChP – współistnienie
U niektórych pacjentów, zwłaszcza po 50. roku życia, może występować tzw. zespół nakładania astmy i POChP (ACOS – Asthma-COPD Overlap Syndrome). Charakteryzuje się on cechami obu chorób i wymaga szczególnego podejścia terapeutycznego.
Podsumowanie
Chociaż astma i POChP mają wspólny mianownik w postaci obturacji dróg oddechowych, są to dwie odrębne jednostki chorobowe, różniące się:
- mechanizmem powstawania,
- grupą pacjentów,
- objawami klinicznymi,
- reakcją na leczenie,
- rokowaniem.
Zrozumienie tych różnic ma kluczowe znaczenie dla skutecznej diagnostyki i leczenia oraz poprawy jakości życia pacjentów.
Bibliografia (książki w języku polskim)
- Chciałowski, A., & Gaciong, Z. (red.). (2022). Choroby wewnętrzne. Repetytorium. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Kostrzewa, G., & Słomiński, J. (red.). (2021). Pulmonologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Medycyna Praktyczna.
- Kuna, P., & Samoliński, B. (2019). Astma – diagnostyka i leczenie. Termedia.
- Antczak, A., & Krenke, R. (red.). (2020). Choroby obturacyjne płuc. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Szczeklik, A. (red.). (2020). Choroby wewnętrzne. Tom 1 i 2. Medycyna Praktyczna.
- Piotrowski, W. J. (red.). (2018). Pulmonologia. Kompendium. PZWL.
