Czy moje dziecko ma AZS?

 

Co to jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Atopowe zapalenie skóry (inaczej: neurodermitis, wyprysk endogenny, wyprysk atopowy, wyprysk dziecięcy, świerzbiączka, skaza mleczna, erytrodemia, egzema) to coraz częściej spotykana świądowo-zapalna choroba skóra o podłożu alergicznym. Często towarzyszą jej inne choroby atopowe, takie jak astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa.
Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się nadmierną suchością skóry, co związane jest z wrodzonym lub nabytym upośledzeniem budowy bariery naskórkowej. W uszkodzonej skórze dochodzi do rozluźnienia międzykomórkowego spoiwa lipidowego warstwy rogowej i utraty NMF (naturalny czynnik nawilżający), a co za tym idzie wzrostu przepuszczalności przez skórę szkodliwych substancji z zewnątrz, co może powodować stan zapalny skóry (Rys.1).

Skąd się bierze atopowe zapalenie skóry?

Do tej pory nie określono jednoznacznej przyczyny powstawania atopowego zapalenia skóry. Obecnie prowadzone jest wiele badań, które miało by określić skąd tak naprawdę bierze się ta choroba. Wiadomo jednak, że dużą rolę odgrywają następujące czynniki:

• genetyczne – związane z nadprodukcją immunoglobuliny E (IgE), odpowiedzialnej za reakcję alergiczną, a także ze wspomnianym wcześniej upośledzeniem bariery skórno-naskórkowej i grubością płaszcza wodno-lipidowego. Ryzyko wystąpienia atopii zależne jest od występowania jej w rodzinie i wynosi aż 75% u dzieci posiadających oboje rodziców ze stwierdzoną alergią i 50% u dzieci mających za rodzica jednego alergika,
• środowiskowe – w ich skład można zaliczyć zarówno działanie substancji drażniących, zmiany klimatyczne, zanieczyszczenia środowiska, niehigieniczny styl życia jak i długotrwałe poddanie sytuacjom stresowym, które powodują neurogenne uczucie świądu i wzmagają drapanie,
• immunologiczne – dotyczą pobudzanego przez alergen układu odpornościowego, który tworzy w odpowiedzi na bodziec zapalne przeciwciała z klasy IgE, jak również autoprzeciwciał (przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom) tworzących się w organizmie na drodze chorób z autoagresji,
• hormonalne – zmiany zachodzące w układzie hormonalnym mają zasadniczy wpływ na kondycję skóry, jej napięcie, nawilżenie oraz przepuszczalność bariery naskórkowej, co może prowadzić do zwiększenia wrażliwości na urazy mechaniczne i nadkażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi,
• infekcyjne – szczególnie istotne są tu zakażenia pierwotne i nadkażenia wtórne uszkodzonej skóry różnymi bakteriami i wirusami.

Jakie alergeny najczęściej powodują i/lub zaostrzają atopowe zapalenie skóry?

Alergeny najczęściej wywołujące lub/i nasilające powstanie reakcji alergicznej możemy po-dzielić na:

• powietrznopochodne (wziewne):
  • alergeny roztoczy kurzu domowego: przede wszystkim Dermatophagoides pterony-ssinus i Dermatophagoides farinae,
  • pyłki roślin: głównie pyłki traw, zbóż, chwastów jak np. bylica, ambrozja, komosa, czy babka lancetowata,
  • alergeny pochodzenia zwierzęcego: przede wszystkim zwierzęta domowe – kot, pies, świnka morska; hodowlane – owca, koń, krowa, królik; zwierzęta laboratoryjne – małe gryzonie, myszy, szczury a także niektóre owady – karaluchy, pszczoły, osy,
  • alergeny pochodzenia bakteryjnego: głównie Staphylococcus aureus,
  • alergeny grzybów pleśniowych i drożdżopodobnych: najbardziej alergizujące są Basi-dospory, Ascospory, Aspergillus, Penicyllium Botrytis, rzadziej Alternaria, Didymella, Fusarium czy Ustillago,
• pokarmowe :
  • mleko krowie i jego przetwory,
  • jajka kurze,
  • ziarna zbóż zawierające w otoczce gluten,
  • orzechy, w tym orzechy arachidowe, ziemne, włoskie, a także wiórki kokosowe,
  • soja i produkty sojowe,
  • niektóre owoce,
  • miód,
  • warzywa,
  • kakao i czekolada,
  • ryby, skorupiaki,
  • konserwanty i barwniki,
  • zioła,
  • laktoza,
• kontaktowe :
  • siarczan niklu – często stosowany w biżuterii, sprzączkach, guzikach, nożyczkach, haftkach itp., jego śladowe ilości mogą znaleźć się również w jedzeniu z puszki,
  • dwuchromian potasu – może znajdować się w przedmiotach skórzanych, farbach, klejach, niciach chirurgicznych,
  • tiomersal – związek rtęci, mogący występować jako środek konserwujący w szczepionkach, płynach do soczewek kontaktowych, płynach odczulających,
  • żywica epoksydowa – można ją znaleźć w panelach podłogowych i ściennych, sklejkach, klejach, farbach, taśmach klejących, tworzywach sztucznych,
  • parabeny – stosowane zarówno w kosmetykach (m.in. w szminkach do ust, tuszach do rzęs, balsamach, kremach) jak i w żywności (m.in. w gotowych sałatkach, ketchupie, majonezie, dżemach, mrożonkach, sokach),
  • formaldehyd – może znajdować się w m.in. w kosmetykach, wyrobach papierowych, materiałach budowlanych, przedmiotach wykonanych z papieru, w odzieży, w produktach medycznych,
  • alkohole wełny owczej np. lanolina, euceryna – stosowane w kosmetykach, lekach oraz odzieży.

Kiedy ujawnia się atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry ujawnia się i jest przeważnie prawidłowo zdiagnozowane do 5 roku życia. Jak podają źródła u 45% dzieci zachorowanie następuje w pierwszych sześciu miesiącach życia, u 60% w pierwszych dwunastu miesiącach, a u przynajmniej 85% dzieci przed ukończeniem piątego roku życia. Tylko u 16,8% ludzi ze zdiagnozowanym AZS początek objawów nastąpił po okresie dojrzewania i takie zmiany należy ze szczególną ostrożnością rozróżnić od kontaktowego zapalenia skóry czy chłoniaka.

Jak wygląda wyprysk atopowy?

Rodzaj zmian atopowych oraz ich lokalizacja zmienia się wraz z wiekiem i tak:

• W okresie niemowlęcym – występują silnie swędzące czerwone grudki zapalne o podłożu rumieniowym, umiejscowione na twarzy (głównie policzkach i czole) oraz wyprostnych częściach kończyn, w cięższych przypadkach może się rozprzestrzenić na inne części ciała i prowadzić do ogólnoustrojowego złuszczającego zapalenia skóry (erytrodemii),
• We wczesnym dzieciństwie (od ok. 2 do 12 roku życia) – czerwone grudki i blaszki z lichenizacji (pogrubienia skóry będące skutkiem ciągłego drapania i nawracających stanów zapalnych) występujące na zgięciach kończyn, wokół nadgarstków, na całych rękach czy nogach,
• W okresie dojrzewania i u dorosłych – suche, łuszczące się grudki i zlichenizowane blaszki, obecne w fałdach zgięciowych, na twarzy i szyi, w górnych częściach ramion i pleców, na powierzchniach grzbietowych oraz na palcach rąk i stóp.

Głównym objawem towarzyszącym AZS jest bardzo silny świąd, który jest przyczyną szybkiej i niezwykle silnej reakcji alergicznej, co z kolei wywołuje efekt drapania i powoduje uszkodzenia naskórka. Te w dalszym etapie prowadzi do powstawania przeczosów (liniowych ubytków w skórze) oraz nadżerek, co umożliwia wnikanie zarówno drobnoustrojów, jak i kolejnych alergenów w głąb skóry. W wyniku tego procesu dochodzi do powstania wtórnych infekcji wirusowych i bakteryjnych, które prowadzą do nasilenia odczucia świądu i zamknięcia „błędnego koła” (Rys 2.)

Jak postawić trafną diagnozę?

Przy diagnozowaniu AZS należy pamiętać, żeby nie skupiać się jedynie na wyglądzie skóry gdyż atopowe zapalenie skóry jest chorobą manifestującą się całym szeregiem objawów.

Podstawowe rozpoznanie rozpoczyna się wg. tzw. kryteriów Hanifina-Rajki, które zebrano w poniższej tabeli. Aby móc potwierdzić wystąpienie AZS należy stwierdzić wystąpienie co najmniej 3 objawów z kryteriów mniejszych oraz 4 objawy z kryteriów większych.

Kryteria	Objawy	Min. ilość wystąpienia objawów
Mniejsze	Świąd; Typowe umiejscowienie (w zależności od wieku); Przewlekły i nawrotowy przebieg (okresy zaostrzeń trwające zazwyczaj 6 tygodni); Atopia u chorego lub w wywiadzie rodzinnym.	3
Większe	Suchość skóry; Początek zmian do 5 r. życia; Wyprysk rąk i/lub stóp; Biały dermografizm; Fałd Dennie-Morgana (poniżej dolnej powieki); Świąd po spoceniu; Nietolerancja pokarmów; Podwyższone całkowite stężenie Ig; Fałd szyjny; Zaostrzenie po emocjach; Nietolerancja wełny; Dodatnie wyniki testów skórnych; Skłonność do zakażeń bakteryjnych i/lub wirusowych skóry; Zapalenie czerwieni warg; Zaciemnienie wokół oczu; Rogowacenie mieszkowe i/lub rybia łuska; Nawrotowe zapalenie spojówek; Łupież biały; Wyprysk sutków; Zaćma; Stożek rogówki; Rumień twarzy; Akcentacja mieszków włosowych.	4

Tabela 1. Kryteria Hanifina-Rajiki stosowane w rozpoznawaniu Atopowego Zapalenia Skóry

W celach poszerzenia diagnostyki podstawowej wykonuje się szereg badań pomocniczych, odróżniających Atopowe Zapalenie Skóry od takich chorób jak: łojotokowe zapalenie skóry, świerzb, łuszczyca pospolita, łupież różowy, wyprysk kontaktowy, opryszczkowe zapalenie skóry, grzybica, zaburzenia rogowacenia czy chłoniak skóry.

W tym celu wykonuje się m.in.:

• skórne testy płatkowe (STP) – wykonywane dopiero po 4 roku życia, po uprzednim odstawieniu leków sterydowych oraz przeciwhistaminowych,
• skórne natychmiastowe ekspozycyjne testy pokarmowe (SAFT) – można wykonywać u dzieci i niemowląt z alergią pokarmową,
• oznaczenie poziomu IgE swoistych dla danych alergenów we krwi – zalecane dopiero po 3 roku życia, po odstawieniu leków sterydowych – ich zaletą jest duża dostępność i zróżnicowanie zarówno dla alergenów wziewnych jak i pokarmowych,
• naskórkowe testy płatkowe (NTP) – przydatne w potwierdzeniu/wykluczeniu alergii kontaktowych,
• atopowe płatkowe testy skórne (APT) – test orientacyjny, jedynie do potwierdzenia alergii kontaktowych,
• zbadanie histopatologiczne wycinków skóry – badanie inwazyjne, wykonywane jedynie w przypadkach trudnych do jednoznacznego zdiagnozowania.

Atopowe zapalenie skóry może wystąpić w różnym okresie życia człowieka i często towarzyszą mu inne choroby zarówno o podłożu dermatologicznym, alergicznym, czy somatycznym. Dlatego tak ważne jest wykonanie szczegółowych badań. Niezwykle istotne jest by wykluczyć bardzo podobne w objawach choroby dermatologiczne jak łojotokowe czy kontaktowe zapalenie skóry, występowanie potówek głębokich (szczególnie u niemowląt) oraz innych chorób skóry o podłożu wirusowym, bakteryjnym czy grzybiczym. Od rzetelnie przeprowadzonej diagnostyki różnicowej alergologa i/lub dermatologa zależy bowiem plan leczenia oraz wskazania pielęgnacyjne dla chorego.

 

Karolina Lendziszewska
Kosmetolog
Technik analityki medycznej

 

Bibliografia:

Bartoszak L., Czarnecka-Operacz M., „Alergia kontaktowa u dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry”, Postępy dermatologii i alergologii 2007/3

Czarnecka-Operacz M., „Atopowe zapalenie skóry – aktualna wiedza w zakresie zjawisk immunologicznych i możliwości terapeutycznych”, Przegląd dermatologiczny 2009/2

Illing S., Spranger S., „Poradnik kliniczny- Pediatria”, polskie wyd. pod red. P. Albrechta, Wrocław 2001, s.777

Jedynak-Wąsowicz U., „Rozpoznawanie i leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych”, Medycyna praktyczna wyd. specjalne 6/2008

Kądziołka A., „Oswoić Atopowe zapalenie skóry”, Gliwice 2008, s.8

Kuna P., „Atopowe zapalenie skóry (AZS)”, Klinika Pneumonologii i Alergologii, Katedra Medycyny Wewnętrznej, UM w Łodzi

Silny W., Atopowe zapalenie skóry – nowoczesne metody leczenia, Przewodnik Lekarski 2002/3

Silny W., Czarnecka-Operacz M., „Rola alergenów powietrznopochodnych w patomechanizmie atopowego zapalenia skóry”, Terapia nr.4 (87) kwiecień 2000, s.28-32

Stanowisko grupy specjalistów Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, „Atopowe zapalenie skóry – współczesne poglądy na patomechanizm oraz metody postępowania diagnostyczno-leczniczego”, Postępy dermatologii i alergologii 2010/5 s.366, 372

Walkowiak H., „Znaczenie interleukiny31 w patomechanizmie atopowego zapalenia skóry”, rozprawa doktorska, Poznań 2012, s. 9-10